Tố tụng hình sự là cách thức, trình tự tiến hành các hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, của các cơ quan nhà nước khác và các tổ chức xã hội góp phần vào việc giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Các giai đoạn tố tụng hình sự bao gồm: khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Bài viết sau đây của Công ty Luật Kỷ Nguyễn và Cộng sự sẽ giải đáp một số vấn đề xoay quanh vấn đề này.

Cơ sở pháp lý:

Bộ luật tố tụng Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2025 (BLTTHS)

1. Khái quát về khởi tố và điều tra trong tố tụng hình sự

Khởi tố và điều tra là hai giai đoạn đầu tiên trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, nhằm xác định có hay không hành vi phạm tội và người thực hiện hành vi đó, làm căn cứ để truy tố, xét xử.

1. Khởi tố vụ án hình sự

Căn cứ Điều 143 BLTTHS, khởi tố vụ án hình sự là việc cơ quan có thẩm quyền ra quyết định bắt đầu điều tra một hành vi có dấu hiệu tội phạm. Việc khởi tố dựa trên những căn cứ sau:

“ 1. Tố giác của cá nhân;

2. Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;
3. Tin báo trên các phương tiện thông tin đaị chúng;
4. Kiến nghị khởi tốcủa cơ quan nhà nước;
5. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm
6. Người phạm tội tự thú.”

Như vậy, chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định các dấu hiệu tội phạm và phải dựa trên những căn cứ theo đúng quy định của pháp luật.

1. Điều tra vụ án hình sự

Là giai đoạn thu thập chứng cứ, lấy lời khai, trưng cầu giám định… do cơ quan điều tra chủ trì thực hiện để làm rõ sự thật khách quan của vụ án.

2. Thẩm quyền khởi tố vụ án Hình sự

Cơ sở pháp lý

Căn cứ theo Điều 145 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2025 như sau:

“ a. Cơ quan điều tra giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố theo thẩm quyền điều tra của mình;

1. b) Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo thẩm quyền điều tra của mình;
2. c) Viện kiểm sát giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố trong trường hợp phát hiện Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong hoạt động kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố hoặc có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm mà Viện kiểm sát đã yêu cầu bằng văn bản nhưng không được khắc phục.”

(1) Cơ quan điều tra có thẩm quyền khởi tố vụ án khi phát hiện dấu hiệu tội phạm trong phạm vi trách nhiệm của mình.

(2) Viện kiểm sát có quyền khởi tố vụ án hình sự khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm hoặc hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án trái pháp luật.

3. Thẩm quyền điều tra vụ án hình sự

Cơ sở pháp lý

Căn cứ theo Điều 163 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2025:

Cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT): Là cơ quan điều tra chủ lực, trực thuộc Bộ Công an, công an cấp tỉnh, cấp huyện. Điều tra đa số các loại tội phạm thông thường như giết người, trộm cắp, lừa đảo, buôn bán người, ma túy…

Cơ quan An ninh điều tra: Thuộc Bộ Công an, công an cấp tỉnh. Điều tra các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia như phản bội Tổ quốc, gián điệp, khủng bố…

Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân: Điều tra các tội phạm do quân nhân hoặc người làm việc trong cơ quan, đơn vị quân đội thực hiện.

Một số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, như Hải quan, Kiểm lâm, Bộ đội Biên phòng… nhưng chỉ trong phạm vi hạn chế và phải phối hợp với cơ quan điều tra chính thống.

Nếu một vụ án có dấu hiệu thuộc thẩm quyền của nhiều cơ quan, thì việc phân công điều tra phải tuân theo quy định giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.

Thẩm quyền khởi tố và điều tra vụ án hình sự là những nội dung quang trọng, đảm bảo hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện đúng với quy định, khách quan và toàn diện. Với việc quy định rõ ràng giũa các cơ quan như cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án là cơ sở quan trọng để bảo đảm nguyên tắc pháp chế.

Trên đây là toàn bộ những quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về thẩm quyền về khởi tố và điều tra các vụ án hình sự trong Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam.

Tác giả: Bùi Thị Mỹ Phượng- Nhân viên công ty Luật Kỷ Nguyễn và Cộng sự

Địa chỉ: 66 Lê Viết Lượng, phường Vỹ Dạ, thành phố Huế – hotline 0888.584.575

“Tháo gỡ mọi nút thắt  pháp lý của bạn”